فهم حقیقی مستندساز از میزان اثرگذاری کارش بسیار مهم است

به گزارش خبرنگار سینمایی کا 118یکی از دغدغه هایی که همواره ذهن مستندسازان را به خود مشغول می کند، میزان اثرگذاری کارشان بر مخاطب است؛ البته که برخی در این موضوع کمیت مخاطبان را هم مهم می شمارند اما مستندسازان عموما تاکید می کنند که کیفیت و میزان اثرگذاری یک اثر بسیار مهمتر از کمیت و عدد مخاطبان آن است.

در طول تاریخ سینمای مستند بوده اند آثاری که علاوه بر جهان مخاطبان، جهان حقیقی را هم متاثر کرده و توانسته اند تا رسالتی که هر فیلمی در صنعت سینما آرزوی آن را دارد برآورده سازند؛ اساسا هیچ غایتی را نمی توان بزرگتر از این برای یک تولید سینمایی و تصویری تصور کرد که بتواند تغییری حیاتی و مهم را در جامعه رقم بزند.

البته نباید دور از ذهن داشت که چنین اتفاقی تا به امروز نه رخدادی تکرارشونده بلکه پدیده ای منحصر به فرد و استثنایی در سینما بوده است. یعنی تعداد آثار مستندی که چنین نتیجه ای در برداشته اند بسیار کوچک و محدود و انگشت شمار هستند.

شناخت سینمای مستند، پتانسیل و قدرت این سینما همراه با محدودیت هایی که دارد نکته ای است که هر فیلمسازی فارغ از این که چه سوژه ای را دنبال می کند، باید مدنظر داشته باشد.

بدانیم سهم ما از اثرگذاری با تولید یک مستند چقدر است

سیاوس جمالی در گفت وگو با خبرنگار سینمایی کا 118و در توضیح لزوم شناخت هر مستندساز از میزان اثرگذاری سینمای مستند بیان کرد: در برخی موارد خود ما مستندسازان هم دچار نوعی توهم می شویم که با ساخت یک فیلم چه اتفاقات شگرفی قرار است بیفتد. ولی موضوع این است که نه باید فکر کنیم که اتفاق بسیار بزرگی قرار است رخ دهد و نه باید فکر کنیم که هیچ اتفاقی قرار نیست که به وقوع بپیوندد. یعنی بدانیم سهم ما از اثرگذاری با تولید یک مستند چقدر است و فهم این موضوع بسیار مهم است.

کارگردان مستند فریاد رو به باد (۱۳۹۷) ادامه داد: سریال مستند Making a Murderer تولید آمریکا (مستندی که داستان زندگی واقعی استیون اوری را روایت می کند. مردی که مظنون اصلی در یک جنایت وحشتناک است. استیون اوری به ۱۸ سال زندان محکوم شده بود که پس از گذشت این سال ها، با بررسی مدارک مشخص شد که او بی گناه است) مثال خوبی در مورد جریان سازی یک مستند است؛ ادعای این مستند این است که فردی محکوم به حبس ابد است اما طبق روندی که در این داستان می‌بینیم احتمال قریب به یقین اشتباهی حبس ابد خورده است. این فیلم را بسیاری دیده اند و واکنش های بسیاری را برانگیخته است اما هنوز آن آدم در زندان است.

وی افزود: از سوی دیگر مستند خط باریک آبی The Thin Blue Line‎ فیلمی مستند به کارگردانی ارول موریس است که در سال ۱۹۸۸ منتشر شد. این فیلم داستان رندل دیل آدامز، مردی را به تصویر می کشد که به جرم قتل‌مرتکب‌نشده، متهم به حبس ابد است. پروندهٔ آدامز بازبین و حدود یک سال پس از توزیع فیلم از زندان آزاد شد.

تهیه‌کننده فیلم سایه‌های بی‌خورشید (۲۰۱۹) تاکید کرد: در برخی موارد یک مستند اثرگذاری ای بیش از تصور سازنده اش دارد و در برخی از موارد چنین اتفاقی رخ نمی دهد.

حتی زمان پخش یک مستند در اثرگذاری آن موثر است

بر اساس آنچه بیان شد می توان گفت که ورای موضوع فیلم، چگونگی ساخت و پرداخت آن و حتی پس از دیده شدن از سوی تعداد زیادی مخاطب، همچنان موارد دیگری وجود دارند که بر میزان اثرگذاری یک اثر و ایجاد تغییر در جهان حقیقی موثرند و آن را تحت الشعاع خود قرار می دهند.

در ایران به جز مشکلاتی چون تامین بودجه و غیره، مشکل ارائه داریمجمالی با تاکید بر این نکته که حتی زمان پخش یک مستند در معادله اثرگذاری آن بسیار موثر و تعیین کننده است گفت: دو سال پیش الکس گیبنی (Alex Gibney) در مستندی به نام کاملا تحت کنترل Totally Under Control این موضوع را تعقیب می کرد که کره جنوبی و آمریکا چگونه با کرونا مواجه شدند؛ دو هفته پیش از این که انتخابات ریاست جمهوری آمریکا آغاز شود، فیلم به صورت گسترده ای در آمریکا و کل دنیا پخش شد و افتضاحی سیاسی برای تیم (دونالد) ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا، بود که خلاها و کاستی هایشان در مواجهه با کرونا را نشان می داد؛ تولیداتی از این دست این موضوع را نشان می دهد که در این جوامع فهم این که کی و چه زمانی باید مستندی را ساخت و پخش کرد، بسیار عمیق و اثرگذار است.

وی افزود: در این جوامع در برهه ای حساس از فردی چون گیبنی که اسکار و سابقه جنجالی بودن از منظر سیاسی دارد، می خواهند چنین اثری را تولید کنند و نتیجه این که فیلم اثر خودش را می گذارد و علاوه بر دیده شدن خروجی تغیردهنده ای را به همراه دارد.

این کارگردان توضیح داد: در ایران به جز مشکلاتی چون تامین بودجه و غیره، مشکل ارائه داریم؛ در حقیقت خیلی توجه نمی‌کنیم فیلم ها تا چه اندازه می توانند اثرگذار بوده و در جامعه برد داشته باشند.

جمالی تصریح کرد: باید به این موضوع برسیم که ارائه بیشتر مستندها و بیشتر دیده شدن مستندها برای آدم ها اثرگذار است. اهالی مستند و فعالان این حوزه باید در این باره حرف بزنند. باید در مورد اثرگذاری مستند در دنیا صحبت کرد و این که در سال‌های اخیر مستند آتش در دریا (به ایتالیایی: Fuocoammare‎ اثر جانفرانکو رزی فیلمی در ژانر مستند است که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد؛ این فیلم توانست خرس طلایی جشنواره بین‌المللی فیلم برلین را از آنِ خود کند) در برلین جایزه اصلی را گرفت، نشان می دهد که مستند در جهان امروز چه جایگاهی دارد.

به گزارش کا 118، سیاوش جمالی (۱۳۶۳) کارگردان و تهیه کنندهٔ مستند ورود به عرصه فیلمسازی مستند را با حضور در کلاس‌های فیلمسازی مهرداد اسکویی آغاز کرد و در سال ۱۳۹۴ به عنوان دستیار کارگردان در فیلم رؤیاهای دم صبح مشغول به فعالیت شد.

جمالی تهیه‌کننده فیلم سایه‌های بی‌خورشید به کارگردانی مهرداد اسکویی است. این فیلم به عنوان فیلم افتتاحیه مهمترین جشنواره مستند دنیا جشنواره بین‌المللی فیلم مستند آمستردام (ایدفا) در سال ۲۰۱۹ انتخاب شد و جایزه بهترین کارگردانی را از این جشنواره به دست آورد.

همچنین فیلم فریاد رو به باد که به کارگردانی مشترک وی و عطا مهراد در سال ۱۳۹۷ به نمایش درآمد موفق شد در بخش بین‌الملل دوازدهمین دوره جشنواره سینما حقیقت به عنوان بهترین فیلم نیمه بلند انتخاب شود؛ علاوه بر این، این فیلم مستند غزال طلایی بهترین مستند جشنواره فیلم پارسی استرالیا را به خود اختصاص داد و به عنوان فیلم افتتاحیه سی و ششمین دوره جشنواره کسل آلمان انتخاب شد.